سلامتی بعنوان یکی از حقوق قانونی مردم و تعهد دولت ها در سراسر دنیا شناخته شده است. نظام مراقبت های سلامت مهمترین ساختار سازمانی است که برای پاسخ به این نیاز اساسی مردم در اکثر کشور های دنیا توسعه یافته است. از نظر سازمان جهانی بهداشت، نظام مراقبت های سلامت در برگیرنده تمام سازمان ها، موسسات و منابعی است که به ارائه یا تولید اقدامات سلامت (هر گونه تلاشی که در مراقبت های سلامت فردی، عمومی و یا از طریق برنامه های بین بخشی صورت می گیرد و هدف اصلی آن ارتقاء سلامت است) اختصاص دارند. در حالیکه با توجه با این تعریف، ارتقاء سلامت هدف اصلی نظام مراقبت های سلامت می باشد، شواهد بین المللی حاکی از آن است که عوامل اقتصادی- اجتماعی مستتر در ساخت یک جامعه نقش غالب را در شکل گیری و توزیع پیامد های سلامت در جوامع انسانی بر عهده دارد. وجود شواهد فراوان ملی و بین المللی در این زمینه باعث شده است که در دو دهه اخیر توجه و تمرکز سیاستگذاران به شناخت روابط علیتی بین عوامل اجتماعی و شکل گیری پیامد های سلامت افزایش یابد.

با وجود آنکه رابطه کلی بین عوامل اجتماعی و سلامت مورد توافق می باشد، اما تحلیل این رابطه از نظر روابط و اصطلاحات علیتی که امکان طراحی پژوهش ها و همچنین اتخاذ سیاست هایی برای تعدیل تاثیرات عوامل اقتصادی- اجتماعی بر سلامت مردم و در نهایت بهبود برابری و عدالت در سلامت را فراهم می کند، به خوبی درک نشده است. بنابراین علیرغم شواهد فراوان بین المللی مبنی بر اهمیت تعیین کننده های اجتماعی سلامت در شکل گیری پیامد های سلامت، ضعف در درک روابط علیتی و همچنین تفاوت بین ساخت جوامع از نظر وجود و تاثیرگذاری عوامل اجتماعی، بیانگر نیاز به پژوهش و سیاستگذاری در زمینه تعیین کننده های اجتماعی سلامت می باشد. اکنون که با وجود مرکز تحقیقات تعیین کننده های اجتماعی سلامت در دانشگاه علوم پزشکی گناباد فرصتی مناسب برای پژوهش و مطالعه در این زمینه فراهم شده است.

از تدوین و استقرار نظام جامع شبکه بهداشتی درمانی کشور سالها می گذرد. در طول این مدت خدمات بسیاری در قالب طرحهای اجرایی به مردم ساکن در شهرها و روستاها ارایه شده است و در حال حاضر

می توان ادعا نمود که پوشش خدمات سلامت در تمامی نقاط کشور وجود دارد. اما موضوع مهمی که ذهن سیاستگزاران سلامت کشور را در طول یک دهه گذشته به خود مشغول داشته است این است که علیرغم گسترش خدمات متنوع سلامت در جامعه، نابرابری های سلامت در بین گرههای اجتماعی مختلف مشاهده می شود. هنوز هم میزانهای ابتلا، ناتوانی و مرگ و میر در گروههای فقیر و غنی با یکدیگر تفاوت فاحش دارند. به این منظور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همراه با بسیاری از سازمانها و نهادهای مرتبط با سلامت، پیشنهاد استقرار نظام پایش عدالت در سلامت را در کشور مطرح و فرآیندهای اجرایی آن را در سال 1390 به دانشگاهها ابلاغ نمود. در ادامه نیز شورای سیاستگزاری وزارت متبوع 52 شاخص عدالت در سلامت را به منظور این پایش اساسی و مهم تدوین نمود و وظیفه احصاء آنها به عهده دانشگاههای علوم و خدمات بهداشتی درمانی کشور نهاده شد. هدف بر این بود تا در دوره اول، شاخصهای مربوطه در سطح شهرستانها مورد سنجش قرار گرفته، پس از اجرای مداخلات موثر برای کاهش نابرابری ها در جامعه، شاخصها به صورت دوره ای اندازه گیری شوند تا هدف متعالی عدالت در سلامت در جمهوری اسلامی ایران محقق گردد. در این راستا و به منظور احصاء شاخصهای 52 گانه سلامت و انجام دیگر مطالعات مرتبط با نظام سلامت، وزارت متبوع طی نامه های شماره 292/100 مورخه 2/3/1390 و 1000/100 مورخه 9/7/1390 دستورات لازم مبنی بر لزوم تاسیس مراکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت در دانشگاهها را ابلاغ نمود. این اقدام مهم منجر به ایجاد ساختاری پژوهشی در نظام سلامت می شود که با هدف ارزیابی و اصلاح خدمات بهداشتی-درمانی و نگاه عدالت محوری این خدمات انجام خواهد شد. از سوی دیگر در آن زمان نیز نگاهی توسعه ای در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گناباد وجود داشت تا با تاسیس مراکز تحقیقاتی، اولین پژوهشکده سلامت دانشگاه راه اندازی شود.

با توجه به همسویی نگرش وزارت متبوع و دانشگاه، اقدامات لازم جهت دریافت مجوز مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه از جمله معرفی مسئول برنامه استقرار نظام پایش عدالت در سلامت دانشگاه و مسئول اجرای مقدمات تاسیس مرکز تحقیقات و تدوین اساسنامه، بیانیه های چشم انداز، رسالت و ارزشهای مرکز تحقیقات به عمل آمد. خوشبختانه در تاریخ 27/9/1391 مجوز تاسیس مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه توسط مقام عالی وزارت به دانشگاه ابلاغ شد. پس از دریافت ابلاغیه و با اندکی تاخیر، ابلاغ رئیس مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه در تاریخ 3/7/1392 صادر شد.

پس از صدور ابلاغیه پیگیری های اساسی در زمینه استقرار و راه اندازی مرکز تحقیقات از جمله تامین فضای فیزیکی مناسب و تجهیزات مورد نیاز و تامین نیروی انسانی لازم انجام شد و در 30/3/1393 به طور رسمی فعالیت خود را آغاز نمود. از آن زمان تاکنون اهم فعالیتها بر ایجاد شوراها و گروههای اصلی مرکز، پیگیری جهت تامین نیروی انسانی و تجهیزات مورد نیاز متمرکز بوده است. خوشبختانه اولین جلسه شورایعالی مرکز تحقیقات تشکیل شد و در ادامه ابلاغ اعضای شورای پژوهشی مرکز تحقیقات صادر گردید. از سوی دیگر اقداماتی جهت طراحی لگو و سایت مرکز تحقیقات انجام شد. در طول این مدت نیز از سوی اعضای هیات موسس، شورایعالی و شورای پژوهشی، بالغ بر 20 مقاله خارجی و داخلی با افیلیشن مرکز تحقیقات به چاپ رسیده است.

عمده ترین فعالیتهای آتی مرکز تحقیقات به شرح ذیل اشاره می گردد:

طراحی نهایی سایت مرکز تحقیقات

برگزاری منظم و هدفمند شورای پژوهشی مرکز تحقیقات

تعیین اولویتهای پژوهشی مرکز و اعلام آن به پژوهشگران داخل و خارج دانشگاه

تدوین برنامه استراتژیک مرکز تحقیقات (در انتظار تدوین برنامه استراتژیک دانشگاه)

تقویت بنیه پژوهشی مرکز تحقیقات از طریق جذب پژوهشگر تمام وقت، استفاده از پژوهشگران فعال شاغل در حوزه های اجرایی دانشگاه (به عنوان پژوهشگران پاره وقت)، تامین فضاهای فیزیکی مورد نیاز (کتابخانه، بایگانی، ...)، تامین تجهیزات و ملزومات مورد نیاز

تبیین نظام نامه حمایت از پژوهشگران

تقویت ارتباط با سازمانها و نهادهای تاثیرگذار بر سلامت (عوامل موثر بر سلامت)